Vrouwen Gezondheid: De Blinde Vlek in de Geneeskunde

De afgelopen jaren heb ik steeds vaker stilgestaan bij iets wat mij als arts, en als vrouw, raakt: vrouwen worden in de gezondheidszorg nog te vaak beoordeeld naar een mannelijke standaard. Dat klinkt misschien abstract, maar de gevolgen zijn heel concreet. Klachten worden gemist, diagnoses vertraagd en behandelingen minder effectief.

Al tijdens mijn opleiding viel het mij op hoe hardnekkig bepaalde aannames zijn.

Ik heb vaak genoeg de rollende ogen, veelbetekenende blikken of vooringenomen conclusies gezien — zowel van mannelijke als vrouwelijke collega’s — wanneer een vrouw haar klachten niet in het “klassieke plaatje” liet passen. Dat soort momenten blijven je bij, juist omdat ze illustreren hoe diep deze patronen in ons vak verankerd zitten.

Het is tijd dat we dit gesprek serieus voeren — in onderzoeksinstituten, in opleidingen, maar vooral ook in onze dagelijkse spreekkamers.

Waarom dit mij raakt

In mijn dagelijkse praktijk als cardiologe zie ik geregeld vrouwen die al een lange weg hebben afgelegd voordat ze een juiste diagnose krijgen. Hun klachten werden herhaaldelijk toegeschreven aan stress, emoties of “iets tijdelijks”. Dat gevoel van niet serieus genomen worden blijft hangen, en dat doet iets met je vertrouwen in de zorg.

En dit is geen individueel probleem. Het is diep geworteld in de manier waarop onze medische wetenschap historisch is opgebouwd.

De man als norm

Eeuwenlang werd de geneeskunde gevormd rond het mannelijke lichaam. In anatomische en fysiologische studies gold de man als norm; vrouwen werden vooral beschreven in de context van voortplanting.

Ook klinisch onderzoek werd voornamelijk bij mannen uitgevoerd. Vrouwen werden vaak uitgesloten vanwege hun hormonale cyclus of mogelijke zwangerschap. Daardoor zijn veel van onze richtlijnen, medicatiedoseringen en behandelstandaarden gebaseerd op mannelijke data.

Met andere woorden: vrouwen werden gezien als de “afwijking” van de standaard – eigenlijk als de “mislukte man”, zoals Aristotles dit beschreef. En die historische erfenis werkt vandaag nog steeds door.

Wat dit betekent in de praktijk

De gevolgen hiervan zie ik dagelijks terug. Neem hart- en vaatziekten: bij mannen denken we direct aan klassieke pijn op de borst. Maar vrouwen presenteren zich vaak anders — met klachten zoals kortademigheid, vermoeidheid of pijn in rug, kaak of bovenbuik bij inspanning. Omdat deze signalen minder bekend zijn, wordt de diagnose bij vrouwen gemiddeld later gesteld. Het gevolg: een groter risico op complicaties of overlijden.

Ook bij aandoeningen zoals auto-immuunziekten, endometriose, migraine en psychiatrische problematiek ervaren vrouwen vaker vertraging, bagatellisering en medicalisering van hun emoties. Hun klachten worden sneller gepsychologiseerd, waardoor diagnoses soms jaren op zich laten wachten.

Medicatie werkt niet voor iedereen hetzelfde

Ook op het gebied van medicatie is de kloof zichtbaar. De meeste geneesmiddelen zijn ontwikkeld en getest op mannelijke proefpersonen. We zien en weten inmiddels dat vrouwen meer en andere bijwerkingen ervaren ten opzichte van mannen.

Dit kan te maken hebben met verschillen in lichaamsgewicht, hormoonhuishouding en lever- en nierfunctie, die van invloed zijn op hoe een medicijn wordt afgebroken en uitgescheiden.

Een bekend voorbeeld is zolpidem (Stilnoct). Pas jaren na introductie bleek dat vrouwen de stof langzamer afbreken en daardoor de volgende ochtend nog suf kunnen zijn – met risico op ongelukken in het verkeer. De aanbevolen dosering werd uiteindelijk voor vrouwen gehalveerd. Je vraagt je dan af: hoeveel andere middelen kennen zulke verschillen zonder dat we het weten?

Wat er moet veranderen

Als we deze blinde vlek willen dichten, moeten we op meerdere fronten in actie komen: de oplossing is niet eenvoudig, maar er zijn wel degelijk stappen die we kunnen zetten als zorgverleners, onderzoekers en beleidsmakers.

• Onderwijs en bewustwording – Sekse- en genderverschillen moeten structureel onderdeel zijn van medische curricula en nascholing.
• Inclusief onderzoek – Vrouwen moeten volwaardig vertegenwoordigd zijn in klinische studies. Ook moet er meer aandacht komen voor genderverschillen: hoe sociale rollen, verwachtingen en leefomstandigheden invloed hebben op gezondheid en ziekte.
• Luisteren naar vrouwen – Serieus nemen wat patiënten vertellen, actief doorvragen en onze eigen aannames durven bevragen.
• Aanpassing van richtlijnen – Steeds meer richtlijnen bevatten secties over gender- en sekseverschillen. Het is belangrijk dat deze niet alleen in de tekst staan, maar ook daadwerkelijk gebruikt worden in de praktijk. Bij nascholingen en in kwaliteitsindicatoren zou dit standaard meegenomen moeten worden.
• Voorlichting van vrouwen – Door signalen beter te leren herkennen, kunnen vrouwen eerder en gerichter hulp zoeken. Educatiecampagnes kunnen daarbij helpen.

Inspiratie en verdieping

Als je je verder wilt verdiepen in dit onderwerp, kan ik je het werk van Toine Lagro-Janssen van harte aanbevelen.

In haar publicaties en in het Handboek Sekse en Diversiteit in de Gezondheidszorg laat zij zien hoe gendersensitieve zorg niet alleen leidt tot betere diagnostiek en behandeling, maar ook tot een gelijkwaardigere arts-patiëntrelatie.

Daarnaast is Diagnose: Vrouw van WOMEN Inc. een toegankelijke en confronterende bron die

blootlegt hoe groot de genderkloof in de zorg is, en wat we daaraan kunnen doen. Het biedt concrete handvatten voor zowel zorgverleners als beleidsmakers.

Tot slot

Sekse- en genderverschillen zijn geen detail. Ze raken de kern van goede, rechtvaardige zorg. Zolang we vrouwen blijven zien als een variant op de mannelijke standaard, zullen diagnoses te laat gesteld worden en behandelingen tekortschieten.

Als zorgprofessionals hebben we hier een sleutelrol in. Door bewuster te luisteren, onze kennis te verdiepen en onze richtlijnen met een kritische blik toe te passen, kunnen we echt verschil maken. Voor onze patiënten — en voor de volgende generatie vrouwen.

Een mooie groet met hart voor vrouwen(gezondheid),

Sabina