Wanneer zorgen je niets meer teruggeeft

Je herinnert het je misschien nog goed: die diepe roeping waarmee je bent begonnen. De wens om te zorgen, iets bij te dragen, mensen écht te helpen. Het geven van zorg gaf je voldoening en veel energie. Maar voor sommige artsen wordt het zorgen voor anderen langzamerhand uitputtend. Wat vroeger je kracht was, kost je nu bakken energie, terwijl het je weinig teruggeeft.

Als je structureel meer geeft dan ontvangt, loop je het risico op uitputting.
Niet omdat je zwak bent, maar omdat je mens bent met een heel groot hart.

Je bent niet de enige

Veel artsen werken jarenlang in een systeem waarin geven vanzelfsprekend is, maar ontvangen niet bewust aan bod komt. Waar ruimte voor echte verbinding (van mens tot mens) onder druk staat. Niet omdat we dat niet willen, maar omdat het systeem, en zeker ook onze eigen patronen, ons weinig ademruimte geven. Dus doen we wat we altijd al deden: doorgaan. Zorg verlenen. Presteren. Nog harder werken. De schouders eronder.

Tot het moment dat je merkt: ik voel het niet meer. De verbinding, de bezieling, de zin.

Ruimte om te geven

Ik schreef op LinkedIn over twee zorgbroeders van de ambulance die mijn moeder op haar laatste rit naar huis begeleidden. Hoe zij afgestemd waren, aanwezig, en hoe hun zorg als gedragen voelde. Mens tot mens. Omdat zij nog konden geven vanuit een plek van rust. Omdat er ruimte was.

Dat is precies wat we nodig hebben. Maar het lukt alleen als je zelf ruimte ervaart. Als je kunt zakken in je eigen lichaam en je systeem zich veilig voelt. En dat brengt me bij de polyvagaaltheorie.

Stap uit de overlevingsstand

Als coach blijf ik me steeds ontwikkelen. De laatste tijd is er veel aandacht voor de polyvagaaltheorie, al in 1994 ontwikkeld door neurowetenschapper Stephen Porges. Deze theorie biedt inzicht in hoe ons autonome zenuwstelsel werkt en hoe dit invloed heeft op ons vermogen tot verbinding en zelfzorg wanneer we stress, trauma of angst ervaren. Het zenuwstelsel is niet simpelweg een aan/uit-schakelaar tussen ontspannen en stress, maar een complex systeem met meerdere lagen die ons helpen te navigeren tussen veiligheid, dreiging en immobilisatie.

Centraal staat de nervus vagus, een zenuw die een belangrijke rol speelt in ons regulatieproces. De theorie wijst op twee verschillende takken van deze zenuw:

De dorsale vagale tak — het oudste deel van het zenuwstelsel — is verantwoordelijk voor de ‘bevriezingsreactie’. Dit is een soort overlevingsmechanisme dat in werking treedt bij extreme stress of overweldiging. Het lichaam ‘bevriezen’, terugtrekken en afsluiten is bedoeld om energie te besparen wanneer vechten of vluchten niet meer mogelijk zijn. In deze staat kun je het gevoel hebben emotioneel ‘uitgeput’ of afgesloten te zijn, waardoor contact maken met jezelf en anderen heel moeilijk wordt.

De ventrale vagale tak — een evolutionair jonger deel — stimuleert juist sociale betrokkenheid en verbinding. Dit deel van het zenuwstelsel activeert ontspanning, openheid en het vermogen om in contact te zijn met anderen. Wanneer we ons veilig voelen en gehoord dan kunnen we vanuit verbinding geven én ontvangen.

De polyvagaaltheorie deelt onze individuele toestand in 3 fasen in, afhankelijk van hoe veilig we ons voelen:

• Veiligheid en sociale betrokkenheid: ruimte voor verbinding, luisteren, vertrouwen en geven vanuit het hart.
• Vecht- of vluchtreactie: alertheid, spanning, onrust en stress.
• Bevriezing en afsluiting: terugtrekking, emotionele verlamming, uitputting.

Wat betekent dit voor ons als arts?

Veel artsen hangen onbewust langdurig in deze laatste twee overlevingsstanden. Niet omdat ze niet sterk zijn, maar juist omdat ze zó veel geven, zó lang, zó loyaal zijn. Misschien herken je dit in je prikkelbaarheid, het gevoel dat je nooit aan herstel toekomt, of dat je steeds moeilijker openstaat voor patiënten, collega’s en jezelf.

Wanneer dit gebeurt, daalt het vermogen om echt in contact te zijn met patiënten, collega’s en ook met jezelf. Geven is dan niet meer voedend, maar voelt als een verplichting die uitput. Het zenuwstelsel mist de ervaring van veiligheid die nodig is om vanuit rust en verbinding te kunnen handelen.

Zorgen zonder jezelf te verliezen

Wat belangrijk is om te weten: als je zenuwstelsel zich niet veilig voelt, lukt verbinding niet. Dan voelt geven niet voedend, maar uitputtend. Je geeft vanuit plicht, niet vanuit je hart. En daar wringt het.

Herken je dit? Dan wil ik je graag iets meegeven:

De meest liefdevolle stap die je kunt zetten, is niet nóg harder je best doen. Het is leren voelen wat jouw systeem nodig heeft om weer tot rust te komen. Zodat jij niet opbrandt of afvlakt, maar weer kunt geven vanuit wie jij bent.

Soms betekent dit oude patronen doorbreken: niet alles zelf dragen, niet altijd sterk hoeven zijn, maar durven leunen, durven ontvangen. Jezelf toestaan om weer ruimte te voelen.

Van daaruit wordt zorg weer wat het diep vanbinnen altijd al was: mens tot mens. Vanuit regie, liefde en aanwezigheid.

Wat het je oplevert als je wél leert ontvangen

Zodra je die balans herstelt, gebeurt er iets moois. Je raakt jezelf minder kwijt. Je leert voelen wat je nodig hebt. En je kunt weer vanuit openheid contact maken. Niet op de automatische piloot, maar echt.

En dan gebeurt het opnieuw, zoals bij die zorgbroeders: je hoeft je niet groter voor te doen, niet te haasten, niet te pleasen. Je kunt er gewoon zijn, precies zoals je bent. En vanuit die plek ontstaat vanzelf de ruimte om te geven en bewust keuzes te maken in wat je wel doet en wat je niet doet.

Een uitnodiging

Misschien is dit het begin van een kleine bewustwording. Een uitnodiging om niet alleen te blijven zorgen, maar ook te leren ontvangen. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor de ander.

Want pas als jij ruimte hebt, kun je die ook écht geven. Zorg van mens tot mens.

Volg je hart, pak de regie

De subtitel van MPOWR is: Volg je hart, pak de regie. Dat is wat wij medisch leiderschap noemen: weten wat er in je hart leeft en daar vervolgens je daden op aan laten sluiten. Dat maakt je leven als arts leuker en geeft meer voldoening, waardoor het minder energie kost. In al onze nascholingen medisch leiderschap krijg je handvatten om bewuster te zijn wat jouw gedrag bepaalt. Zodat je daar ook vanuit je hart keuzes in kan maken.

Als VNVA lid krijg je 10% korting!

Wil je meer weten? Aarzel niet om mij te bellen op 06-24705672.

Hartelijke groet,

Angelique van Dam