Deugdenasymmetrie in de middeleeuwen
Publicatiedatum: 13-06-2023
Onderweg naar Spanje luisterden we naar de podcast ‘De Bourgondiërs” van Bart van Loo.
Deze Vlaamse schrijver speurde vier jaar in originele documenten en hij bezocht tal van historische plaatsen om dit boek te schrijven. Het boek is een beetje saai maar de podcast lijkt wel “Game of Thrones” zonder draken.
De volgende items komen terloops voorbij in zijn boeiende vertellingen.
- In de middeleeuwen was schrijven een mannenberoep. Boeken werden in kloosters overgeschreven door monniken. Teksten waren in het Latijn. Het werk van Thomas à Kempis ‘Over de navolging van Christus’ (1424) werd in de 15de eeuw vertaald en gedrukt. Na de bijbel werd het indertijd het meest verspreide boek.
Volgens Bart van Loo was dit het begin van de individualisering: iedereen die kon lezen kon vanaf dan “met een boekje in een hoekje gaan zitten …”.
We leerden op school over het belang van vertaling uit het Latijn en de uitvinding van boekdrukkunst. Nu staan tekst, technologie en individualisering in een ander perspectief. Eind vorige eeuw werd aan mensen gevraagd of ze dachten een mobiele telefoon te gaan gebruiken: velen zagen het nut er niet van in.
Thales van Milete zei zo’n 6 eeuwen voor Christus: “Alles is water”. Nu kunnen we zeggen “Alles is communicatie”.
- Over het algemeen werd in de middeleeuwen aangenomen dat door wellust gedreven wezens, zoals vrouwen, geen enkele aanleg hadden voor wereldlijk gezag. Vrouwen werden ‘gearrangeerd’ gehuwd hetgeen een manier was om grondbezit (macht) te verwerven zonder oorlogvoering. Vervolgens werden ze geacht erfopvolgers te baren.
Verstandigheid (prudentia), rechtvaardigheid (iustitia), gematigdheid (temperantia) en dapperheid (fortitudo) golden in de middeleeuwen als de vier kardinale deugden.
Alvarus Pelagius (c. 1280 -1352) schreef in 1330 in opdracht van Paus Johannus XXII de 102 gebreken van de vrouw. Voorbeelden uit de podcast: loslippig als het op geheimen aankwam, verkwistend door haar rusteloze hang naar luxe, en zwak door beperkte geestelijke en fysieke vermogens.
- Het is zeer opmerkelijk dat Christine de Pizan (1365-1430) door koning Karel V naar het paleis gehaald werd om te werken als kopiist en schrijfster. Haar man overleed toen ze 25 jaar was waarnaar ze voor drie kinderen de kost moest verdienen. Ze schreef onder meer “Livre de la cité des dames” (1405). Ze was haar tijdgenoten ver vooruit.
Uit haar pleidooi:
“Ik weet zeker dat je veel vrouwen zou kunnen noemen van hoge modale of lage adel, die bij nauwkeurig beschouwing hun leengoed tijdens hun weduwschap even goed beheerden als hun mannen het hadden gedaan toen ze nog leefden en die bij hun onderdanen evenzeer geliefd waren zo niet meer. Natuurlijk er zijn dwaze vrouwen maar velen zijn intelligenter, vlugger van begrip en scherpzinniger dan menig man.” - Philips de Goede (1396 – 1467) had 25 kinderen bij 26 vrouwen. Het aantal maîtresses was wellicht vele malen groter want hij reisde veel.
Hoofsheid gold als norm in de middeleeuwse samenleving: beschaafd, fijn van manieren, welopgevoed, wellevend en beleefd. Blijkbaar werd mannen geleerd om galant te zijn en hun driften te beheersen. Huwelijkse getrouwheidsplicht had voor machtige mannen kennelijk geen grondslag in de kardinale deugden.
Mozesput (Puits de Moïse)
Philips de Stoute haalde een internationaal gezelschap van befaamde kunstenaars naar Champmol bij Dijon (1395). Hij stelde de Nederlander Claes Sluter aan als ‘opperbeeldhouwer’, die vernieuwend en modern was in zijn tijd.
Bronnen
De Bourgondiërs. Aartsvaders van de Lage Landen. Bart van Loo. 2021 De Bezige Bij Amsterdam.
Podcast: https://open.spotify.com/show/6qHDyVkab2pDg83K3P6sZO
https://nl.wikipedia.org/wiki/Christine_de_Pizan
https://www.dbnl.org/tekst/_hoo001hoof01_01/_hoo001hoof01_01_0014.php